Naturalną tendencją człowieka jest dążenie do zachowania równowagi fizycznej i psychicznej, a w konsekwencji dobrego samopoczucia. Będąc narażonym na stale zmieniające się warunki otoczenia oraz bodźce płynące z wnętrza własnego organizmu wykształca różnego rodzaju mechanizmy adaptacyjne.
Stres jest więc reakcją organizmu na różnego rodzaju czynniki zewnętrzne i wewnętrzne, fizyczne i psychiczne. Czynniki te, powodujące reakcję stresową noszą miano stresorów.
Selye rozróżnia dwa aspekty stresu: fizjologiczny i psychologiczny – fizjologiczny odnosi się do relacji pomiędzy intensywnością bodźca a poziomem pobudzenia fizjologicznego.
Dzieli także stres na dobry i zły.
Dystres (stres zły) – kiedy stres jest tak ciężki lub trwa tak długo, że wywołuje dezorganizację działania, niesie cierpienie i dezintegrację,
Eustres (stres dobry) – działanie, mimo chwilowego dyskomfortu, prowadzi do rozwoju osobowości, motywujący do wysiłku, mimo trudności.
Lazarus i Folkman wyróżnili następujące sposoby radzenia sobie ze stresem:
- konfrontacja – obrona własnego stanowiska, walka z trudnościami, by zaspokoić swoje potrzeby;
- planowanie rozwiązania problemu – zaplanowane działanie wobec sytuacji stresowej,
- dystansowanie się – podejmowanie wysiłków mających na celu odsunięcie od siebie problemu,
- unikanie/ucieczka – fantazjowanie, przeczekiwanie, myślenie życzeniowe,
- samo obwinianie się – samokrytyka, autoagresja;
- samokontrola – powstrzymywanie negatywnych emocji;
- poszukiwanie wsparcia – szukanie pomocy lub współczucia ze strony innych ludzi lub instytucji,
- pozytywne przewartościowanie – szukanie i podkreślanie dobrych stron sytuacji stresowej, aby zmniejszyć poczucie straty lub porażki.
Każdy z wymienionych sposobów radzenia sobie ze stresem spełnia zarówno funkcję rozwiązywania problemów, jak i regulacji emocji. Każdy z nich może być ukierunkowany na „ja” bądź na otoczenie i każdy może odnosić się albo do przeszłości i teraźniejszości (szkoda – strata), albo do przyszłości (zagrożenie lub wyzwanie). Pod pojęciem kryzysu psycho-społecznego rozumie się utratę równowagi psychicznej, którą odczuwa człowiek w konfrontacji z sytuacją życiową, z którą nie może sobie poradzić, ponieważ przekracza ona posiadane przez
danego człowieka oparte na doświadczeniu możliwości, umiejętności i wypróbowane sposoby osiągania ważnych celów życiowych i radzenia sobie z trudnościami.
Modele i przyczyny kryzysów:
- Kryzysy związane z utratą i żałobą np. śmierć bliskiej osoby, rozstanie, rozpoznanie ciężkiej choroby somatycznej, utrata zdrowia
- Kryzysy związane ze zmianą sytuacji życiowej np. rozwód, przeprowadzka, przejście na emeryturę, urodzenie dziecka
- Kryzysy traumatyczne np. ofiary lub świadkowie przemocy, wypadków, gwałtu
- Kryzysy w przebiegu zaburzeń psychicznych np., depresyjny w tym zagrożenie samobójstwem.
