Do zaburzeń psychofizycznych, które mogą prowadzić do powikłań natury psychicznej zalicza się zwykle choroby przewlekłe, chroniczne, nieuleczalne. Najczęściej mówi się o chorobach takich jak: cukrzyca, astma, choroba serca, choroby kręgosłupa, stwardnienie rozsiane oraz o zjawiskach związanych z dysfunkcjami rozwojowymi: defekty w rozwoju fizycznym, nieprawidłowości w dynamice procesów nerwowych (asenizacja, nadpobudliwość), niepełnosprawność fizyczna (uszkodzenia, zaburzenia, choroby narządu ruchu), zaburzenia mowy (niewydolność układu fonacyjnego lub artykulacyjnego, niepełnosprawność zmysłowa (niewidomi, niedowidzący, niesłyszący, niedosłyszący).
Etapy adaptacji
W przystosowaniu się osób doświadczających do urazów fizycznych należy wyróżnić dwa zasadnicze okresy:
1) faza ostra – obejmuje okres bezpośrednio od doznania urazu, leczenie i rehabilitację leczniczą. Faza przystosowania następuje wtedy, gdy niepełnosprawny pragnie nauczyć się funkcjonować jako osoba z niepełnosprawnością. Dopiero wtedy, po rozstrzygnięciu podstawowych kwestii dotyczących własnego miejsca i roli w przyszłości, możliwe staje się przyjęcie i zaakceptowanie siebie wraz ze swoją niepełnosprawnością.
Dla osiągnięcia właściwego przystosowania istotne jest to, jak człowiek, który utracił sprawność fizyczną, ustosunkuje się do tej straty, do wartości, jakie utracił, jak w tej nowej sytuacji będzie działał jak będzie postrzegał tę sytuację, a w niej siebie, jakie miejsce w systemie wartości zajmowała wartość, którą utracił, osiągnięcie jakich celów i zaspokojenie jakich potrzeb zostało zablokowane.
Do osiągnięcia takiego poziomu przystosowania osoby konieczna jest współpraca wielu osób: lekarzy, pielęgniarek, psychologów, rehabilitantów, personelu pomocniczego, rodziny, przyjaciół osób bliskich, a także grupy odniesienia, jakimi są osoby w podobnej sytuacji, które potrafią udzielać pozytywnego wsparcia. Bardzo ważna jest także atmosfera panująca na oddziale szpitalnym, w salach zabiegowych i pomieszczeniach rehabilitacyjnych. Niemniej jednak wszystko to nie jest w stanie, pozbawić niepełnosprawnych wszystkich przeżywanych problemów. Zawsze bowiem pozostanie świadomość trwałego stanu niepełnej sprawności fizycznej.
2) faza przewlekła, w której znaczącą rolę pełnią mechanizmy przystosowania się do nowej sytuacji. Gdy występuje trwały stan niepełnosprawności fizycznej, który w znacznym stopniu utrudnia poruszanie się i przemieszczanie, nawet po uzyskaniu zadowalającego poziomu przystosowania, niewątpliwie wnosi w życie osoby niepełnosprawnej sytuację deprywacji, która pozbawia go możliwości zaspokojenia wielu jego potrzeb, niekiedy podstawowych, oraz powoduje rozmaite utrudnienia na drodze ich realizacji. Wszystkie utrudnienia sprzyjają wyalienowaniu osoby niepełnosprawnej z życia społecznego. W takiej sytuacji przyjaźnie i kontakty koleżeńskie stają się coraz rzadsze i stanowczo zawężają się z powodu wyalienowania z dawnego środowiska szkolnego lub miejsca pracy.
Po utraconych przyjaźniach i znajomościach pozostaje ból i poczucie opuszczenia, w skrajnych przypadkach – poczucie zdrady. Z czasem nawiązuje się nowe kontakty powstają nowe znajomości już z kręgu osób podobnie cierpiących, poznanych w czasie pobytu w szpitalu, grupach terapeutycznych, ośrodkach lub obozach rehabilitacyjnych. Trwała dysfunkcjonalność organizmu w następstwie urazu fizycznego może być traktowana jako predyspozycja wywołująca powstanie sytuacji problemowej. Jej charakterystyczną cechą jest zachwianie równowagi między warunkami zewnętrznymi, w których żyje osoba niepełnosprawna, a jej możliwościami. Wymagania społeczne wyznaczają pułap trudny (lub uniemożliwiający) do osiągnięcia przez osoby niepełnosprawne.
Radykalne zmiany, jakie wnosi – zwłaszcza nagłe – doznanie niepełnosprawności w życie pełnosprawnego dotychczas człowieka, mogą spowodować dezintegrację jego osobowości, utratę sensu życia i zamienić je w koszmar, sprzyjając tym samym rozwijaniu się negatywnych form przystosowania. Jednak sytuacje trudne przeważnie przebudowują twórczo osobowość i w związku z tym należy je uznać za ważny czynnik kształtujący jej rozwój. Osiągnięcie pozytywnego rozwiązania zależy od sposobu zachowania się osoby w sytuacji kryzysowej, od tego, czy jest ona aktywna i próbuje poszukiwać wyjścia, czy zdaje sobie sprawę z konieczności wypracowania nowych, akceptowanych w jej środowisku form przystosowania, czy wierzy we własne siły i potrafi skutecznie radzić sobie problemami, a także od tego, czy jest gotowa przyjąć pomoc innych.
Psychoterapia
Doświadczenie urazów fizycznych niestety nie zawsze prowadzi do pozytywnego przepracowania. Wynika to z różnych czynników: niskiej tolerancji na nagły lub chroniczny stres, braku wsparcia społecznego, predyspozycji osobowości itp. W wyniku trudnych doświadczeń życiowych może nastąpić załamanie emocjonalne, depresja, zaburzenia lękowe itd. Wówczas już zazwyczaj nie wystarcza grupa wsparcia, ale istnieje potrzeba psychoterapii indywidualnej lub grupowej, dzięki której możliwe jest przepracowanie smutku, lęku, osamotnienia, poczucia straty i innych mechanizmów natury psychicznej.